W dzisiejszych czasach plastik jest wszechobecny. Mimo licznych prób jego zastąpienia, prawdopodobnie ludzkość czeka długa droga, zanim jego produkcja i wykorzystanie drastycznie zmaleją. Tymczasem wiele krajów, również w UE, boryka się z problemem zbyt dużej ilości plastikowych odpadów, które nie są ponownie przetwarzane. Nieprzetworzony plastik w wybitny sposób dotyka Polski, która jest też miejscem sprowadzania odpadów plastikowych z zagranicy. Jak działania UE, takie jak podatek od nieprzetworzonego plastiku, mogą wpłynąć na sytuację? Jak społeczeństwa mogą wymusić na firmach odpowiedzialne wprowadzanie i gospodarkę plastikiem?

Spis treści

Czym jest nieprzetworzony plastik?

Nieprzetworzony plastik to tworzywo sztuczne, które nie zostało poddane recyklingowi ani ponownemu wykorzystaniu. Obejmuje zarówno odpady plastikowe zalegające na wysypiskach i w środowisku, jak i nowe tworzywa wyprodukowane z surowców pierwotnych, takich jak ropa naftowa czy gaz ziemny, zamiast z materiałów wtórnych. Nadmierna produkcja i niewystarczający recykling plastiku stanowią poważne zagrożenie dla środowiska, przyczyniając się do zanieczyszczenia oceanów, degradacji ekosystemów oraz emisji gazów cieplarnianych.

Nieodpowiedzialna produkcja plastiku a kryzys gospodarki odpadami

Wielkie korporacje od dziesięcioleci wprowadzają na rynek ogromne ilości plastiku, nie planując, jaki wpływ będzie to miało na gospodarkę odpadami, recykling oraz środowisko naturalne. Plastik jest tani w produkcji i niezwykle wszechstronny, ale jego nadmierna i niekontrolowana podaż prowadzi do poważnych problemów ekologicznych i społecznych.

Plastik – zysk dla producenta, koszt dla społeczeństwa

Obecny model działania wielu firm opiera się na założeniu, że odpowiedzialność producenta kończy się w momencie sprzedaży produktu. Wprowadzanie plastiku na rynek generuje dla nich zyski – zarówno poprzez sprzedaż plastikowych produktów, jak i towarów w plastikowych opakowaniach. Natomiast koszty usunięcia tych odpadów obciążają państwa i społeczeństwa, co prowadzi do kilku negatywnych konsekwencji:

Przeciążenie systemu gospodarki odpadami – odpady plastikowe w nadmiarze zalegają na wysypiskach, w oceanach i ekosystemach, co powoduje degradację środowiska.
Niedofinansowanie systemu recyklingu – obecny system nie jest w stanie przetwarzać plastiku w wystarczającej ilości, bo jego ilość w obiegu stale rośnie.
Koszty społeczne i ekologiczne – mikroplastik przenika do wody, gleby i żywności, szkodząc zdrowiu ludzi i zwierząt.

Długoterminowo taka sytuacja osłabia zdolność państwa do zarządzania gospodarką odpadami, co prowadzi do niewydolności całego systemu.

Jak rozwiązać problem nadmiaru plastiku i zwiększyć jego odzysk?

Rozwiązanie 1: Podatek od nieprzetworzonego plastiku w Unii Europejskiej

W odpowiedzi na problem rosnącej ilości odpadów plastikowych i niski poziom ich recyklingu, Unia Europejska wprowadziła podatek od nieprzetworzonego plastiku, który obowiązuje od 1 stycznia 2021 roku. Jest to opłata nakładana na państwa członkowskie UE i wynosi 0,80 euro za każdy kilogram plastikowych odpadów opakowaniowych, które nie zostały poddane recyklingowi.

Główne cele tego podatku to:

Zachęcenie do recyklingu – państwa członkowskie oraz przedsiębiorstwa mają większą motywację do zwiększenia udziału przetwarzanego plastiku.
Redukcja zużycia tworzyw sztucznych – promowanie alternatywnych, ekologicznych opakowań i ograniczenie stosowania jednorazowych produktów plastikowych.
Wsparcie budżetu UE – podatek jest jednym ze źródeł finansowania unijnego funduszu odbudowy po pandemii COVID-19.

Każde państwo decyduje, czy koszt podatku przeniesie na producentów, czy pokryje go z budżetu krajowego. W wielu krajach wprowadzono dodatkowe regulacje, np. wyższe opłaty za plastikowe torby czy zakaz niektórych jednorazowych produktów, aby ograniczyć generowanie odpadów i zmniejszyć obciążenia podatkowe.

Podatek ten wpisuje się w szerszą strategię UE dotyczącą gospodarki obiegu zamkniętego, której celem jest zmniejszenie negatywnego wpływu plastiku na środowisko i osiągnięcie wysokich wskaźników recyklingu w całej Europie.

Na czym polega podatek od nieprzetworzonego plastiku?

Statystyki podają, że ponad 70% zużytych plastikowych opakowań w Unii Europejskiej nie trafia do recyklingu. Zwykle są spalane lub składowane są na wysypiskach śmieci, co stanowi ogromną szkodę dla środowiska. Unia Europejska, dążąc do poprawy tego wskaźnika, zaproponowała tzw. podatek od nieprzetworzonego plastiku. Celem jest przede wszystkim ograniczenie produkcji nowych opakowań z tworzyw. Z jego wprowadzeniem zgadzają się organizacje proekologiczne, domagając się jednocześnie bardziej zaawansowanych zmian w prawie, które pozwolą wyeliminować stosowanie plastiku jednorazowego użytku, czyli np. foliowych torebek, a także butelek czy kubków na napoje. W ramach podatku państwa członkowskie UE będą musiały wnosić opłaty związane z ilością niepoddanego recyklingowi plastiku.

Podatek od nieprzetworzonego plastiku – ile wyniesie stawka?

Jak wspomniano na początku, podatek od nieprzetworzonego plastiku obowiązuje od 1 stycznia 2021 roku. Taką decyzję podjęła Rada UE 21 lipca 2020 roku. Składki krajowe będą obliczane przez Komisję Europejską w oparciu o sprawozdania, które muszą być sporządzane zgodnie z dyrektywą 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych oraz decyzją wykonawczą Komisji (UE) 2019/665 z dnia 17 kwietnia 2019 r.

Stawka podatku wynosi 80 eurocentów (0,80 euro) za każdy kilogram nieprzetworzonego tworzywa. Według wielu ekologów to za mało, jednak taka stawka ma się przełożyć na dodatkowe wpływy do budżetu UE sięgające aż 3 mld euro. Dobitnie pokazuje to skalę problemu z recyklingiem tworzyw. Polska prawdopodobnie będzie musiała zapłacić ok. 400 mln euro. Obowiązek ten leży w gestii państwa, ale w praktyce podatkiem zostaną obciążeni producenci i konsumenci. Szacuje się, że cena przeciętnej butelki plastikowej wzrośnie o ok. 8 groszy.

Rozwiązanie 2: obowiązkowe raportowanie ESG i planowanie odzysku plastiku

Unia Europejska dostrzegła skalę problemu i wzięła na siebie ciężar reform, m.in. wprowadzając podatek od nieprzetworzonego plastiku, ograniczenia dotyczące jednorazowych tworzyw sztucznych oraz regulacje dotyczące gospodarki obiegu zamkniętego. Jednak prawdziwa zmiana powinna wynikać z presji społecznej oraz etycznej kultury prowadzenia działalności biznesowej.

Dlatego zarządzanie odpadami plastikowymi powinno stać się integralną częścią raportowania ESG (Environmental, Social, and Governance). Producenci powinni nie tylko deklarować, ile plastiku wprowadzają na rynek, ale również:

Planować jego odzyskanie i recykling, zamiast pozostawiać ten problem społeczeństwu.
Transparentnie raportować wpływ na środowisko, pokazując, ile plastiku jest realnie przetwarzane.
Inwestować w alternatywne materiały i systemy zwrotu opakowań, aby zmniejszyć ilość odpadów.

Bez takiej odpowiedzialności firmy będą nadal czerpać zyski kosztem przyszłości społeczeństw i ekosystemów. Zmiany regulacyjne to jeden krok, ale społeczna presja na producentów i wymóg pełnej przejrzystości ESG są kluczowe dla realnej poprawy sytuacji.

Sytuacja Polski

Polska stoi przed znacznymi wyzwaniami w zakresie zarządzania nieprzetworzonym plastikiem, co ma istotne konsekwencje zarówno finansowe, jak i środowiskowe.

Wysokie koszty dla budżetu państwa

Z powodu niewystarczającego poziomu recyklingu odpadów plastikowych, Polska jest zobowiązana do uiszczania tzw. „plastic tax” na rzecz Unii Europejskiej. Według danych z 2023 roku, dzienne obciążenie budżetu z tego tytułu wynosi około 6 mln zł, co rocznie przekłada się na sumę blisko 2 mld zł.

Nadmierny import taniego plastiku

Dodatkowym problemem jest zalew polskiego rynku tanim plastikiem pochodzącym z Rosji. Pomimo obowiązujących sankcji, surowce te trafiają do kraju poprzez pośredników z innych państw, co prowadzi do spadku popytu na krajowy regranulat. W efekcie ponad połowa polskich zakładów recyklingowych musiała ograniczyć lub wstrzymać swoją działalność.

Opóźnienia we wdrażaniu unijnych regulacji

Polska ma również zaległości w implementacji unijnych dyrektyw dotyczących rozszerzonej odpowiedzialności producentów (ROP) oraz systemu kaucyjnego. Brak tych regulacji skutkuje nie tylko dalszymi obciążeniami finansowymi, ale także utrudnia rozwój efektywnego systemu recyklingu i ograniczania odpadów plastikowych.

Niska efektywność recyklingu

Obecnie poziom recyklingu tworzyw sztucznych w Polsce jest niewystarczający. Według danych GUS, w 2021 roku recykling odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych wyniósł jedynie 33,8%, podczas gdy unijne przepisy wymagają osiągnięcia poziomu 54% do 2025 roku.

Potrzeba systemowych zmian

Aby sprostać tym wyzwaniom, konieczne jest:

Wdrożenie skutecznych regulacji prawnych, takich jak ROP i system kaucyjny, które zmotywują producentów do odpowiedzialności za wprowadzane na rynek opakowania.
Ograniczenie importu taniego plastiku, co pozwoli na wsparcie krajowego sektora recyklingu.
Edukacja społeczeństwa w zakresie segregacji odpadów i korzyści płynących z recyklingu.

Podjęcie tych działań jest kluczowe dla zmniejszenia obciążeń finansowych państwa oraz ochrony środowiska przed negatywnymi skutkami nadmiernej produkcji i niewłaściwego zarządzania odpadami plastikowymi.

Co mogę zrobić?

Choć problem nieprzetworzonego plastiku wydaje się ogromny i często kojarzony z decyzjami rządów oraz działań wielkich korporacji, każdy z nas ma wpływ na jego skalę. Nasze codzienne wybory, nawyki konsumenckie i presja społeczna mogą pomóc zmniejszyć ilość plastiku w obiegu oraz zwiększyć jego recykling.

1. Ogranicz użycie plastiku na co dzień

Wybieraj produkty w opakowaniach wielokrotnego użytku lub wykonanych z materiałów alternatywnych (np. szkło, papier, metal).
Unikaj jednorazowych plastikowych opakowań, np. butelek, sztućców, słomek i reklamówek. Korzystaj z własnych toreb na zakupy, kubków i pojemników.
Kupuj produkty na wagę lub w opakowaniach zbiorczych, aby ograniczyć nadmiar plastiku.

2. Segreguj odpady i wspieraj recykling

Sprawdzaj oznaczenia na opakowaniach i wyrzucaj plastik do odpowiedniego pojemnika.
Oczyszczaj plastikowe odpady przed wyrzuceniem – zabrudzone materiały mogą nie nadawać się do recyklingu.
Korzystaj z dostępnych systemów zbiórki – np. punktów selektywnej zbiórki odpadów, miejsc zwrotu butelek plastikowych i systemów kaucyjnych.

3. Wybieraj świadomie i wspieraj odpowiedzialne marki

Kupuj produkty od firm, które aktywnie zmniejszają zużycie plastiku i promują zrównoważone rozwiązania. Omijaj firmy, które generują najwięcej odpadów plastikowych na rynku. W Polsce są to m.in. Unilever czy Procter&Gable, które pomimo ogromnych zysków wciąż nie zmieniły istotnie swoich produktów.
Wspieraj firmy, które stosują recyklingowane lub biodegradowalne materiały i przejrzyste raportowanie ESG.
Sprawdzaj, czy marki angażują się w gospodarkę obiegu zamkniętego – np. oferują systemy zwrotu opakowań lub ponownego wykorzystania plastiku.

4. Wpływaj na zmianę systemową

Domagaj się działań od firm i rządzących – pisz do marek, aby ograniczyły plastik w opakowaniach, podpisuj petycje wspierające regulacje dotyczące recyklingu i gospodarki odpadami. Jeśli chcesz zrobić coś już dzisiaj, wejdź na profile wielkich sieci handlowych, takich jak Biedronka, Lidl i Rossmann i zwróć ich uwagę, że ogromna większość produktów na ich półkach jest zapakowana w plastik. Przekaż, że to dla Ciebie ważne, aby ograniczać te produkty.
Wspieraj inicjatywy proekologiczne – organizacje zajmujące się ochroną środowiska często prowadzą kampanie na rzecz ograniczenia plastiku i poprawy systemów recyklingu.
Głosuj świadomie – wybieraj przedstawicieli, którzy w swoich programach uwzględniają ochronę środowiska i zrównoważone zarządzanie odpadami.

Małe kroki – wielki wpływ

Każda zmiana w codziennych nawykach, każdy świadomy wybór i każda presja na firmy oraz rządy przyczynia się do redukcji plastiku w obiegu. Im więcej osób angażuje się w ten proces, tym szybciej możemy osiągnąć realne zmiany. Twoje działania mają znaczenie!

Czytaj też: Kompendium wiedzy o podatku CIT.

Nieprzetworzony plastik: jak rozwiązać ten problem?