Kto to jest sygnalista, na czym polega ochrona sygnalistów?

Pojęcia sygnalista oraz ochrona sygnalistów stają się coraz popularniejsze w związku ze zmianami w prawie. Kim jednak jest sygnalista i na czym polega ochrona sygnalistów? Tego dowiesz się z naszego artykułu dla pracowników i pracodawców.

Sygnalista. Kto to?

Sygnalista to termin zdobywający coraz większą popularność. Kim jednak dokładnie jest sygnalista? Jaka jest jego rola w firmie, urzędzie bądź szkole?

Sygnalista (z angielskiego whistleblower) to osoba, która decyduje się zgłosić zaobserwowane w miejscu pracy (np. w firmie, w urzędzie, w szkole…) nieprawidłowości i podlega na mocy prawa specjalnej ochronie zapewniającej, że nie spotkają jej negatywne konsekwencje zgłoszenia.

Rolą sygnalistów jest:

• identyfikować rozmaite nieprawidłowości pojawiające się w organizacji,
• zaraportować zaobserwowane nieprawidłowości zgodnie z tzw. ścieżką eskalacji (czyli zawiadomić odpowiednie organy wewnętrzne lub zewnętrzne).

Wiele osób zastanawia się skąd tak duża popularność terminów sygnalista i sygnaliści oraz czy sygnalista nie zostanie uznany za przysłowiowego donosiciela?

Popularność terminów sygnalista i sygnaliści wynika z faktu, że w całej Unii Europejskiej wdrożenie prawa i jasnych zasad ochrony sygnalistów jest obowiązkowe. Obowiązkowi temu podlegają niemalże wszyscy pracodawcy, zarówno firmy, urzędy, szkoły, jak i inne instytucje publiczne.

Unia Europejska wdrażając prawo ochrony sygnalistów wychodzi z założenia, że pracownicy i kontrahenci firm czy innych organizacji dużo szybciej niż organy publiczne dowiadują się o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu danej organizacji. Zachęcenie ich do zgłaszania tego typu nieprawidłowości i objęcie odpowiednią ochroną sprawi, że firmy i instytucje będą lepiej przestrzegać prawa i rzadziej będzie dochodziło do naruszeń wszelkiego rodzaju norm czy przepisów. Jednocześnie przepisy zostały tak pomyślane, że to organizacja, w której zgłaszane są nieprawidłowości powinna się o nich dowiedzieć pierwsza, a więc może podjąć działania naprawcze zanim narazi się na negatywne konsekwencje.

Z powyższych powodów trudno mówić jest, że sygnalista donosi. Prędzej należy uznać, że sygnaliści dbają o reputację firmy, urzędu czy szkoły i zwracają ich uwagę na odkryte nieprawidłowości, aby możliwe było ich wyeliminowanie zanim przyniosą poważne straty.

Czytaj więcej o tym kim jest sygnalista i jakiej ochronie podlegają sygnaliści?

Ochrona sygnalistów

Sygnaliści istnieją od zawsze i wiele niezgodnych z prawem działań zostało naprawionych i skorygowanych zanim stały się obciążeniem dla firm, urzędów, szkół i innych instytucji. Nieuregulowana zostawała jednak kwestia zapewnienia ochrony sygnalistom, tak aby nie bali się oni zgłaszać naruszeń.

Pewne przepisy pozwalające na ochronę sygnalistów istniały w prawie pracy, głównie w Kodeksie Pracy. W każdym kraju europejskim poziom i skuteczność tej ochrony były jednak różne. Do ujednolicenia i poprawienia poziomu ochrony sygnalistów dąży Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE o ochronie sygnalistów. Dyrektywa ta zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie UE do:

• wdrożenia przepisów chroniących sygnalistów,
• utworzenia w organizacjach wewnętrznych kanałów do przyjmowania zgłoszeń od sygnalistów o zaobserwowanych naruszeniach,
• zapewnienia poufności kanałów do zgłaszania naruszeń i nieprawidłowości,
• wyeliminowania odpowiedzialności sygnalistów z tytułu prawidłowo podejmowanych przez nich działań,
• utworzenia komórek zajmujących się wyjaśnianiem zgłoszonych przez sygnalistów kwestii i zapewnieniem komunikacji zwrotnej o podjętych działaniach naprawczych.

Kto musi wdrożyć przepisy z zakresu ochrony sygnalistów?

Wdrożenie przepisów gwarantujących ochronę sygnalistów leży nie tylko po stronie krajów członkowskich Unii Europejskiej, ale przede wszystkim na wszystkich pracodawcach. To oni zobowiązani są do utworzenia poufnych kanałów pozwalających na przyjmowanie zgłoszeń, rozpatrywanie ich, a następnie wrócenie z informacją zwrotną do sygnalisty. Pracodawcy mają też za zadanie zapewnić procedury chroniące sygnalistów przed negatywnymi konsekwencjami podejmowanych przez nich działań. Wszystkie narzędzia i procedury zapewniające ochronę sygnalisty będą częścią wewnętrznego systemu compliance organizacji.

W praktyce pracodawcy, czyli zarówno firmy, urzędy, szkoły, szpitale i inne organizacje będą oferować swoim pracownikom specjalne systemy pozwalające na anonimowe (lub nieanonimowe, jeśli sygnalista sam o tym zdecyduje) zgłoszenie zaobserwowanych nieprawidłowości. Systemy te będą zarządzane przez firmy trzecie, gwarantujące poufność, a jednocześnie pełną rozliczalność zgłoszenia, tak aby nie mogły one być zamiecione pod przysłowiowy dywan.

Kto więc musi wdrożyć ochronę sygnalistów i gdzie występuje sygnalista?

• sygnalista w firmie – zarówno przedsiębiorstwa prywatne jak też państwowe,
• sygnalista w szkole, przedszkolu oraz na uniwersytecie,
• sygnalista w szpitalu oraz innych placówkach zdrowotnych,
• sygnalista w urzędzie – zarówno urzędzie administracji centralnej oraz samorządowej,
• sygnalista występuje również w innych organizacjach zatrudniających pracowników.